Extreme hitte, droogte, natuurbranden en overstromingen zoals we die in de afgelopen jaren hebben gezien in Europa, zullen verergeren, zelfs in optimistische scenario’s van klimaatopwarming, en de levensomstandigheden op het hele continent beïnvloeden. Het Europees Milieuagentschap (EMA) heeft de allereerste European Climate Risk Assessment (EUCRA, European Climate Risk Assessment) gepubliceerd om bij te dragen aan het vaststellen van beleidsprioriteiten voor aanpassing aan klimaatverandering (adaptatie) en de identificatie van de klimaatgevoelige sectoren.
Hieruit komt onder meer naar voren dat Europa het snelst opwarmende continent ter wereld is en klimaatrisico’s een bedreiging vormen voor zijn energie- en voedselzekerheid, ecosystemen, infrastructuur, watervoorraden, financiële stabiliteit en de volksgezondheid. Volgens een analyse van het EMA bereikten veel van deze risico’s kritieke niveaus en zouden ze catastrofaal kunnen worden als er niet snel daadkrachtige maatregelen worden genomen
Maatregelen geen gelijke tred met risico’s
Uit de analyse blijkt verder dat het beleid en de adaptatiemaatregelen in Europa geen gelijke tred houden met de snel groeiende risico’s. In veel gevallen zal een stapsgewijze aanpassing niet volstaan. Omdat veel maatregelen voor een hogere klimaatbestendigheid ook veel tijd vergen, lijkt dringende actie noodzakelijk, zelfs voor risico’s die nu nog niet kritiek zijn.
Sommige regio’s in Europa zijn hotspots voor meerdere klimaatrisico’s. Zuid-Europa loopt een bijzonder risico om te worden getroffen door bosbranden en de gevolgen van hitte en waterschaarste voor de landbouwproductie, buitenarbeid en de volksgezondheid. Laaggelegen kustgebieden in Europa, waaronder veel dichtbevolkte steden, zijn bedreigd door overstromingen, erosie en insijpeling van zout water.
Leena Ylä-Mononen, Uitvoerend directeur van het EMA: “Onze nieuwe analyse laat zien dat Europa te maken heeft met urgente klimaatrisico’s die sneller toenemen dan waarop onze maatschappij voorbereid is. Om de veerkracht van onze maatschappijen te waarborgen, moeten Europese en nationale beleidsmakers nu handelen om de klimaatrisico’s te verminderen, zowel door snelle emissiereducties als door een solide beleid en krachtige adaptatie maatregelen.”
Veel klimaatrisico’s in Europa vereisen onmiddellijk urgente actie
In de analyse worden 36 grote klimaatrisico’s voor Europa vastgesteld binnen vijf brede clusters: ecosystemen, voedsel, gezondheid, infrastructuur, economie en financiën. Meer dan de helft van de grote klimaatrisico’s die in het verslag worden genoemd, vereisen onmiddellijk meer actie. Acht daarvan zijn bijzonder urgent, voornamelijk om ecosystemen in stand te houden, mensen te beschermen tegen hitte, mensen en infrastructuur te beschermen tegen overstromingen en natuurbranden, en de levensvatbaarheid van Europese solidariteitsmechanismen, zoals het Solidariteitsfonds van de EU, veilig te stellen.
Ecosystemen: Bijna alle risico’s in de ecosysteemcluster vereisen urgente of meer actie. Met name de risico’s voor mariene en kustecosystemen worden als bijzonder ernstig beoordeeld. De analyse van het EMA herinnert eraan dat ecosystemen tal van diensten leveren aan de bevolking en dat daarom de kans groot is dat risico’s voor ecosystemen zich zullen uitbreiden naar andere domeinen, zoals voedsel, gezondheid, infrastructuur en economie.
Voedsel: De risico’s van hitte en droogte voor de gewasproductie van gewassen zijn al op een kritiek niveau in Zuid-Europa, maar ook landen in Midden-Europa lopen risico. Vooral lange perioden van droogte in grote gebieden vormen een aanzienlijke bedreiging voor gewasproductie en de voedselzekerheid en drinkwatervoorziening. Een mogelijk oplossing bestaat uit een: verschuiving van dierlijke eiwitten naar duurzaam geteelde plantaardige eiwitten. Zelfs maar een gedeeltelijke verschuiving zou het waterverbruik in de landbouw en de afhankelijkheid van geïmporteerd diervoeder verminderen.
Volksgezondheid: Hitte is de meest ernstige en urgente klimaatgerelateerde risicofactor voor de menselijke gezondheid. Het grootste risico lopen specifieke bevolkingsgroepen, zoals arbeiders die buiten werken en aan extreme hitte zijn blootgesteld, ouderen en mensen die leven in slechte woonomstandigheden of in gebieden met een sterk hitte-eilandeffect of onvoldoende toegang hebben tot verkoeling. Veel hefbomen om de klimaatrisico’s voor de gezondheid te verminderen, liggen in andere gebieden dan het traditionele volksgezondheidsbeleid, zoals stadsplanning, bouwnormen en arbeidswetgeving.
Infrastructuur: Frequentere en meer extreme weersomstandigheden vergroten de risico’s voor de bebouwde omgeving en de kritieke diensten in Europa, waaronder de energie- en watervoorziening en transport. Hoewel de risico’s van kustoverstromingen in Europa relatief goed worden beheerd, kunnen de stijgende zeespiegel en veranderingen in stormpatronen verwoestende gevolgen hebben voor mensen, infrastructuur en economische activiteiten. In Zuid-Europa veroorzaken hitte en droogte aanzienlijke risico’s voor de energieproductie, -transmissie en -vraag. De toenemende hitte vereist ook een aanpassing van residentiële gebouwen.
Economie en financiën: De economie en het financiële stelsel in Europa worden geconfronteerd met verschillende klimaatrisico’s. Extreme klimaatomstandigheden kunnen bijvoorbeeld leiden tot hogere verzekeringspremies, risico’s voor vermogen en hypotheken, en hogere overheidsuitgaven en leningskosten. De levensvatbaarheid van het Solidariteitsfonds van de EU is al ernstig bedreigd door de schade als gevolg van overstromingen en natuurbranden in de afgelopen jaren. De toenemende klimaateffecten kunnen ook de kloof tussen arm en rijk inzake particuliere verzekeringen vergroten en huishoudens met een laag inkomen kwetsbaarder maken.
Nauwere samenwerking is van cruciaal belang
De EU en haar lidstaten hebben aanzienlijke vooruitgang geboekt op het vlak van inzicht in en de voorbereiding op de klimaatrisico’s waarmee zij worden geconfronteerd. Nationale klimaatrisicoanalyses dienen steeds vaker als input voor de ontwikkeling van adaptatiebeleid. Toch is de maatschappij nog onvoldoende voorbereid, omdat de uitvoering van het beleid achterloopt op de snelle groei van de risico’s.
Voor de grootste klimaatrisico’s in de analyse, wordt een “gedeelde verantwoordelijkheid” van de EU, haar lidstaten of andere overheidsniveaus aangenomen. In de EMA-analyse wordt benadrukt dat, om klimaatrisico’s in Europa aan te pakken en te verminderen, de EU en haar lidstaten moeten samenwerken, maar ook regionale en lokale niveaus moeten betrekken wanneer dringende en gecoördineerde actie vereist is.
Er bestaan nog steeds veel kennishiaten over belangrijke klimaatrisico’s uit het EMA-rapport. Volgens het rapport kan de EU een sleutelrol spelen om ons inzicht te verbeteren in klimaatrisico’s, de verantwoordelijkheid voor de risico’s, en de aanpak ervan door middel van wetgeving, goede bestuursstructuren, monitoring, financiering en technische ondersteuning. Dergelijke nieuwe inzichten zouden ook een belangrijke input zijn voor een vervolg op de huidige Europese klimaatrisicoanalyse.
