PwC’s nieuwe Business Climate Heatmap laat zien dat het Nederlandse ondernemingsklimaat sinds vorig jaar opnieuw is verslechterd. “Als we een vergelijking maken met negen andere landen, dan doet Nederland het niet slecht, maar moeten we tegelijkertijd oppassen dat de kloof met koplopers niet groter wordt. “
Met het rapport Business Climate Heatmap 2025: Measuring Dutch Business Climate Trends brengt PwC 65 indicatoren samen die het ondernemingsklimaat bepalen. Denk aan menselijk kapitaal, infrastructuur, macro-economie, veiligheid, bestuur en handel. Hoofdeconoom Barbara Baarsma: ‘Tussen 2013 en 2018 verbeterde het ondernemingsklimaat, daarna zette de daling in. Voor het derde jaar op rij ligt het onder het niveau van 2013. Dat is geen tijdelijke terugval meer, maar een neerwaartse trend. Zorgwekkend, omdat een goed ondernemingsklimaat de basis is voor economische groei en brede welvaart. In 2013 zaten we nog in de nasleep van de financiële crisis, die hier langer doorwerkte dan in andere Noordwest‑Europese landen. Hoewel de economie nu in een betere conditie is, ging het ondernemingsklimaat tussen 2013 en 2024 gestaag achteruit.”
Niet één oorzaak van achteruitgang
De verdere verslechtering tussen 2023 en 2024 hangt samen met meerdere factoren, waaronder verslechterde politieke stemming rond bedrijven, meer economische beleidsonzekerheid en lagere scores op milieu, begrotingsbeleid en handel als aandeel van het bbp.Baarsma: “De verschillen per jaar zijn soms klein. Maar over meerdere jaren zie je op verschillende gebieden een gestage verslechtering.”
De data gaan over de periode tot en met 2024. Het effect van het aantreden van de tweede regering‑Trump is dus niet meegenomen. Baarsma: “Deze resultaten zijn geen garantie voor de toekomst. Maar ik verwacht dat we volgend jaar een ‘Trump‑effect’ zien in verschillende indicatoren.”
Zet het ondernemingsklimaat hoog op de kabinetsagenda
“Nederland vergrijst en heeft in feite één groeimotor: hogere arbeidsproductiviteit. Die hapert”, zegt Baarsma. “Bedrijven lopen dagelijks tegen capaciteitsgrenzen aan: schaarste aan arbeid en ruimte, congestie op het elektriciteitsnet, te weinig milieugebruiksruimte door stikstofuitstoot en vervuiling van water. Zonder ingrijpen dreigt stagnatie. Een nieuw kabinet moet scherp kiezen: welke sectoren leveren de meeste toegevoegde waarde en doen het minste beroep op schaarse middelen en op fysieke en ecologische ruimte? Dat vraagt om ongemakkelijke, maar onvermijdelijke keuzes.”
‘Belangrijk dat we samenwerken’
Agnes Koops, voorzitter van de raad van bestuur van PwC Nederland, hoort dezelfde zorgen over het ondernemingsklimaat bij klanten. Zij roept niet alleen het (toekomstige) kabinet, maar ook ondernemers op om de schouders onder verbeteringen te zetten. ‘Nederland heeft veel kennis en innovatiekracht, en het benutten daarvan is essentieel. Naast elkaar aan te spreken op verantwoordelijkheden, is het belangrijk dat we samenwerken aan oplossingen. Op verschillende thema’s uit onze business climate heatmap, zoals innovatie en leefruimte, kunnen zowel bedrijven als de overheid bijdragen om Nederland vooruit te helpen. Door gezamenlijke inspanningen kunnen we ons ondernemingsklimaat met grote stappen vooruit helpen.’
Internationaal perspectief: koplopers lopen verder uit
PwC vergeleek Nederland op dezelfde 65 indicatoren met negen Europese landen die cultureel en economisch op ons lijken en concurrenten zijn als vestigingsplaats. Nederland presteert consequent beter dan België, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Duitsland. Tegelijkertijd verliezen we sinds 2013 terrein ten opzichte van Denemarken, Zwitserland, Luxemburg en Ierland. Sinds 2018 blijven we in de top vijf, terwijl de koplopers uitlopen.
Baarsma: “De uitkomsten van een internationale vergelijking hangen altijd af met welke landen je je vergelijkt. Dus het oordeel erover hangt altijd af van de context waarin je meet. Het gaat er om wat we kunnen leren van de landen die het beter doen dan Nederland. Om die reden hebben we ook een vergelijking met Singapore toegevoegd. Dat land heeft een hoog scorend ondernemingsklimaat, maar omdat we slechts voor 45 van 65 indicatoren data hebben voor dat land, hebben we die buiten de internationale heatmap gehouden.”
