Nederland is momenteel slechter voorbereid op een pandemie dan voor de coronaperiode. Er is met ongeveer 850 IC-bedden een beduidend lagere basiscapaciteit dan vijf jaar geleden, toen nog 1150 bedden beschikbaar waren. Structurele investeringen van 300 miljoen euro door het vorige kabinet om de capaciteit van de GGD’s en het RIVM te versterken én de IC-capaciteit op niveau te houden, worden door de huidige coalitie vooralsnog grotendeels ongedaan gemaakt.
Zorgminister Agema heeft toegezegd deze bezuinigingen te repareren, maar duidelijkheid over de financiële dekking geeft het ministerie van Volksgezondheid nog niet.Het verbeteren van de nationale crisisorganisatie, een belangrijke aanbeveling van de Onderzoeksraad voor Veiligheid, is daarmee ingewikkelder geworden. Er wordt weliswaar een nieuwe organisatie opgetuigd die bij een nieuwe pandemie de regie moet voeren, maar deze Landelijke Functie Opschaling Infectieziektebestrijding zal minder effectief zijn. Nieuw personeel dat plannen en draaiboeken voor grootschalige crises moet maken komt er immers niet vanwege de bezuinigingen.
Anticipatie cruciaal
Ook blijft onzeker of er een goed informatiesysteem komt waarmee gevaarlijke virusuitbraken op tijd worden opgemerkt of voorspeld. Denemarken kon dankzij zo’n systeem minder ingrijpende lockdowns opleggen omdat infectiegolven voorspelbaarder waren.
Dit systeem is onmisbaar voor ziekenhuizen om te anticiperen op een infectiegolf. Als er bijvoorbeeld een uitbraak in Noord-Brabant is, kunnen ziekenhuizen elders alvast reguliere patiënten overnemen zodat er in Brabant capaciteit vrijkomt.
De beschikbare capaciteit slimmer gebruiken wordt gezien als een belangrijke les. Lockdowns werden voornamelijk ingesteld om te voorkomen dat ziekenhuizen zouden worden overweldigd. Het capaciteitsvraagstuk wordt belangrijker omdat ziekenhuizen überhaupt minder capaciteit hebben. Toenemende personeelstekorten beperken het aantal handen dat aan bedden beschikbaar is.
Financieringsmethode beperkt aantal IC-bedden
Daarnaast zorgt het zorgfinancieringssysteem ervoor dat het aantal IC-bedden afneemt. “Op het hoogtepunt van de pandemie kon worden opgeschaald naar 1600 IC-bedden”, zegt Bart Ramakers, voorzitter van de vereniging van IC-artsen. “Dat lukt nu niet meer, want de manier waarop betalingen van zorgverzekeraars zijn geregeld maakt opschalen problematisch.”
Zorgverzekeraars betalen alleen voor bezette IC-bedden. Een bed met een patiënt levert een ziekenhuis dus geld op, een leeg bed is een kostenpost. Ziekenhuizen proberen in normale tijden een bedbezetting van 80 procent aan te houden, want dan is er altijd een bed beschikbaar. Maar het aantal bedden voor het geval van een pandemie structureel uitbreiden, waardoor nog meer bedden langdurig ongebruikt zouden blijven, is eigenlijk onbetaalbaar voor ziekenhuizen.
Als er na de pandemie nog steeds veel IC-zorg nodig zou zijn, dan zou het aantal bedden automatisch stijgen omdat het ziekenhuizen inkomsten oplevert. Maar het omgekeerde gebeurt. “De kwaliteit van ziekenhuiszorg wordt steeds beter. Dus er zijn minder complicaties en daarom minder patiënten voor de IC”, zegt Ramakers.
Ook wordt nog scherper gekeken of IC-zorg wel nodig of goed is voor een patiënt. Deze manier van werken leidt er ook toe dat er onder normale omstandigheden steeds minder IC-patiënten zijn. Het gevolg is andermaal: minder geld om onbezette bedden en voldoende personeel in de lucht te houden.
Extra financiering van zorgverzekeraars om onbezette bedden te bekostigen en voldoende capaciteit te garanderen in het geval van een pandemie, gaat in tegen hun opdracht: zij moeten de zorgpremie zo laag mogelijk houden.
‘Beschikbaarheidsbekostiging oplossing’
“Waar we naartoe moeten is een beschikbaarheidsbekostiging vanuit de overheid”, zegt Ramakers. “Zoals bij de brandweer, dat we als maatschappij zeggen: ‘We betalen extra zodat er in geval van nood altijd kan worden geleverd.’ Voor ons betekent het dat we meer ongebruikte bedden én mensen kunnen bekostigen die we bij een pandemie hard nodig zullen hebben.”
Ramakers benadrukt dat extra IC-personeel tijdens rustige periodes op andere afdelingen kan worden ingezet. “Dus patiënten zullen er altijd profijt van hebben.”
Agema heeft toegezegd een beschikbaarheidsbijdrage te onderzoeken. Maar ook hier is onzeker of de coalitie dit geld wil geven. Vanuit de medische wereld, de GGD en de Onderzoeksraad voor Veiligheid wordt gezegd dat het kabinet eigenlijk weinig keus heeft.
“Het uitstellen van ‘normale’ zorg, zoals we tijdens de pandemie deden voor meer coronacapaciteit, wordt niet meer geaccepteerd door de maatschappij”, verwacht Ramakers. “Dat betekent dat er bij een nieuwe pandemie minder ruimte zal zijn voor patiënten met een ernstige virusinfectie. Dan krijg je de maatschappelijk gevoelige vraag: ‘Wie krijgt wel zorg en wie niet?’. Ik ben benieuwd of politieke leiders dan bereid zullen zijn om die vraag te beantwoorden.”
Bron NOS
