Als er niet wordt ingegrepen, lopen de komende dertig jaar één miljoen woningen een aanzienlijk risico te worden getroffen door funderingsschade, stellen Vereniging Eigen Huis (VEH) , Verbond van Verzekeraars (VvV), Nederlandse Vereniging van Banken (NVB), Aedes en Kennis Centrum Aanpak Funderingsproblematiek (KCAF) in een gezamenlijk manifest. Zij pleiten voor een nationaal gecoördineerde aanpak van funderingsproblemen. “Daarmee kan veel toekomstige schade worden voorkomen. Het Rijk kan en moet de regie nemen om met de betrokken partijen in te zetten op passend waterbeheer en optimale toepassing van technische innovaties”, aldus de vijf.
De coalitie roept het volgend kabinet op om het Deltaplan Funderingsschade te beleggen bij een minister van Wonen. Het plan, dat samen met betrokken partijen moet worden opgesteld, omvat onderzoek naar regionale en lokale risico’s, de ontwikkeling van nieuwe herstel- en preventietechnieken en geeft richting aan de verdeling van kosten voor herstel van funderingsschade over de Rijksoverheid, lagere overheden, corporaties en woningeigenaren. “Momenteel draaien woningeigenaren en -corporaties volledig op voor de vaak hoge herstelkosten van funderingsschade, terwijl zij geen invloed hebben op de oorzaken. Er moet daarom een landelijk functionerend fonds komen voor onderzoek naar funderingsschade en een herstelfonds om woningeigenaren en -corporaties financieel bij te staan. “
Het funderingsprobleem
Bodemdaling en schade aan funderingen van gebouwen is een sluipend proces dat lang onzichtbaar bleef. Het vormt een groeiend probleem voor woningeigenaren, -corporaties, samenleving en overheid. De afgelopen jaren is door de droogte en inklinking van klei- en veenbodems vooral veel schade aan woningen ontstaan. Het aantal droge periodes neemt naar verwachting verder toe.
Volgens het Kennis Centrum Aanpak Funderingsproblematiek (KCAF) en Deltares krijgen naar schatting zo’n miljoen woningen de komende dertig jaar te maken met funderingsproblemen. Bij een kwart miljoen woningen zijn de problemen volgens het KCAF nu al urgent. “Bodemdaling bedreigt, als het niet tijdig en adequaat wordt aangepakt, een aanzienlijk deel van de woningvoorraad. Een alerte en doeltreffende aanpak van droogteproblemen in stedelijk gebied is niet alleen voor woningen en andere gebouwen noodzakelijk, het is ook nodig om schade aan wegen en infrastructuur te beperken.” De schade per woning kan volgens KCAF en Deltares oplopen tot vele tienduizenden euro’s en soms zelfs uitmonden in sloop en/of het persoonlijk faillissement van de woningeigenaar. Het herstellen van de fundering kost € 1.000 tot € 1.750 per bebouwde m². Bij een gemiddelde grondoppervlakte van 50 m² betekent dit een schadepost van € 50.000 tot € 87.500 per woning. De schade kan volgens KCAF oplopen tot circa 60 miljard euro in 2050.
Oorzaken
Er zijn diverse oorzaken voor funderingsschade en bodemdaling. De drie belangrijkste zijn: Grondwaterpeilbeheer door waterschappen en gemeenten, inklinking grond en wateronttrekking en aantasting van grenenhouten palen.
In veel gebieden is de te lage stand van het grondwaterpeil de meest voorkomende oorzaak voor funderingsschade. Bij woningen op houten funderingen komen de koppen van funderingspalen bij een te lage grondwaterstand droog te staan. Het hout komt in aanraking met zuurstof en wordt aangetast door schimmels die zogeheten paalrot veroorzaken. Hierdoor verliezen de funderingspalen hun draagkracht en dat resulteert in verzakkingen en schade aan de woning.
De toenemende verdroging speelt een rol van betekenis, zowel in het buitengebied als in de stad. Door klimaatverandering krijgen we te maken met minder neerslag, met name in de zomers. Dat zorgt voor inklinking van de bodem waardoor ook funderingsschade ontstaat bij woningen die ‘’op staal’’ (zonder funderingspalen) zijn gebouwd. Verdroging en bodemdaling zijn ook het gevolg van extra onttrekking van grondwater. Zo gebruiken boeren water uit waterputten om akkers in landelijke gebieden te bevloeien.
Conclusie: Er zijn diverse oorzaken voor funderingsschade en de oorzaak kan per woning en per locatie verschillen. De stand van het grondwaterpeil is een oorzaak die het eenvoudigst is te beïnvloeden, maar hier spelen vaak tegenstrijdige belangen.
Potentiële oplossingsrichtingen en verantwoordelijkheden
Voorkomen van schade; Door het nemen van tijdige en juiste maatregelen kan veel schade worden voorkomen. De mogelijkheden hiervoor zijn afhankelijk zijn van lokale omstandigheden. Daarvoor is maatwerk nodig omdat ondergrond, aard van de bebouwing en de fundering plaatselijk sterk kunnen verschillen. Woningen in het ene gebied hebben baat bij een hogere grondwaterstand om paalrot te voorkomen, terwijl woningen in het andere gebied juist baat kan hebben bij een lagere grondwaterstand, bijvoorbeeld de kelders en kruipruimten droog te houden. Met technische oplossingen kan de waterstand beter worden afgestemd op de behoeften. Dan hoeven uiteenlopende belangen niet te conflicteren. Daarom is het is van belang dat technisch onderzoek wordt gestimuleerd om maatwerkoplossingen mogelijk te maken.
Onderzoek naar – en toepassing van nieuwe technologie: Er is voldoende aanleiding om fors te investeren in onderzoek dat gericht is op het beter in kaart brengen van de problematiek en op nieuwe technologische oplossingen om funderingsschade en bodemdaling te beperken. Soms kan tegen aanvaardbare kosten funderingsschade worden voorkomen via gerichte lokale maatregelen, zoals het per huizenblok reguleren van de grondwaterstand. Deze technologische mogelijkheden zijn nog lang niet uitgeput, zowel in ontwikkeling als in toepassingen. “Wij bepleiten daarom een landelijk fonds voor onderzoek naar funderingsschade”, aldus de Manifest-opstellers.
Hoofdrol voor het Rijk: De funderingsproblematiek en herstel van funderingsschade is een complex en kostbaar maatschappelijke kwestie waar de burger nauwelijks of geen invloed op heeft. Samenwerking tussen betrokken partijen is daarom essentieel voor de samenleving. In de praktijk zien we dat tot op dit moment niemand het voortouw kan of wil nemen. Het Rijk kan en moet de regie nemen om met de betrokken partijen tot een krachtig plan van aanpak te komen. Het doel moet zijn schade te voorkomen en herstel en financiering van schade voor getroffen belanghebbenden mogelijk te maken. Daar waar sprake is van tegengestelde belangen hakt het Rijk knopen door op basis van gebiedsonderzoek. Daarnaast faciliteert het Rijk betrokken partijen, zoals lagere overheden, in het komen tot oplossingen en maakt hierbij gebruik van de kennis die reeds beschikbaar is bij relevante instellingen. Het Rijk heeft ook een belangrijke rol bij het stimuleren van onderzoek naar technische oplossingen en het ondersteunen van de woningeigenaren en -corporaties voor wie herstel van de fundering van hun woning noodzakelijk is. Dit kan met een goed functionerend en toegankelijk herstelfonds waarmee het Rijk de woningeigenaar en -corporaties financieel bijstaan.
