Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat heeft Tata Steel tot twee keer toe geholpen bij het afzetten van een vervuilend restproduct: staalslakken. In beide gevallen ging dat in tegen intern beleid of bestaande kennis binnen het ministerie over de milieurisico’s. Dit blijkt uit onderzoek van radioprogramma Nieuws & Co en Nieuwsuur (NOS/NTR). Hoogleraar integriteit Rob van Eijbergen noemt het een ‘kafkaëske situatie’. “Dit geeft niet bepaald vertrouwen in de overheid.”
Zo gaf het ministerie in 2010 Rijkswaterstaat de opdracht staalslakken als materiaal te gebruiken bij de aanleg van wegen. Terwijl diezelfde dienst daar net mee was gestopt vanwege ‘onacceptabele risico’s’. En in 2017 verstrekte het ministerie, op verzoek van Tata Steel, een officiële verklaring dat het materiaal geen afval is, ondanks de eigen negatieve ervaringen.
Staalslakken
Staalslakken worden in Nederland gemaakt door Tata Steel. Het is een overblijfsel na de productie van staal. Een grijs steenachtig spul dat zware metalen bevat. Tata Steel kan er niets mee, maar produceert wel zo’n 650.000 ton staalslakken per jaar. Dat komt neer op zo’n 26.000 vrachtwagens.
De Nederlandse overheid stimuleert de zogeheten circulaire economie: afval moet zoveel mogelijk worden hergebruikt. Bedrijven die staalslakken produceren en verkopen bestempelen het daarom graag als bouwmateriaal en niet als afval.Jarenlang zijn staalslakken als bouwmateriaal gebruikt in de fundering van wegen, paden en in waterwerken in de Ooster- en Westerschelde. Zowel aannemers, maar ook overheidsinstantie Rijkswaterstaat die verantwoordelijk is voor de rijkswegen in Nederland, gebruikten het materiaal graag. Staalslakken zijn veel goedkoper dan zand en grind.
Maar er kleven risico’s aan het gebruik van staalslakken als bouwmateriaal. Toezichthoudende instanties als de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT), het RIVM en de Algemene Rekenkamer trokken daarover de afgelopen drie jaar steeds nadrukkelijker aan de bel.
Vorige maand nog concludeerde de ILT voor de tweede keer in twee jaar tijd dat wet- en regelgeving het milieu onvoldoende beschermen. In de praktijk is er bij het gebruik van staalslakken sprake van verontreiniging van de bodem. Dat gebeurt als het product in contact komt met grond- of regenwater. Dit water krijgt dan een verhoogde pH-waarde en dus een lage zuurtegraad, vergelijkbaar met gootsteenontstopper.
Ook komen er verontreinigende metalen vrij in de bodem. Maar verantwoordelijk staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat, Chris Jansen (PVV), blijft bij het standpunt dat staalslakken “mits goed toegepast” veilig gebruikt kunnen worden.
‘Onacceptabele risico’s’
Rijkswaterstaat, de overheidsdienst die onder het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat valt, is jarenlang een van de grootste afnemers van staalslakken geweest. Maar in 2009 stopt de overheidsdienst daar mee, nadat zich problemen voordoen in de A28 bij Hoogeveen: door de staalslakken is er “bloemkool- en scheurvorming” in de weg ontstaan. Ook zijn er in andere situaties milieuproblemen ontstaan, zoals verhogingen van de zuurgraad in het oppervlakte- en grondwater.
Volgens Rijkswaterstaat leidt het gebruik van staalslakken tot ‘onacceptabele risico’s’. Na afstemming in 2009 met de minister stopt de dienst met het materiaal in de funderingen van wegen.Dat besluit leidt rond datzelfde jaar direct tot stagnatie in de verkoop van staalslakken, bevestigt Rijkswaterstaat aan Nieuwsuur. Gevolg: Tata Steel klopt samen met staalslakken-leverancier Pelt & Hooykaas aan bij het ministerie en meldt de ‘afzetproblemen.
Uit interne stukken van Rijkswaterstaat blijkt dat het ministerie Rijkswaterstaat – ondanks de eerder geconstateerde problemen – opdracht geeft opnieuw de vervuilende staalslakken te gebruiken. Rijkswaterstaat voert de opdracht in 2012 uit en start een aantal proefprojecten, met gebruik van staalslakken. Eén daarvan is de snelweg ‘Haak om Leeuwarden’.
De provincie Friesland wist niet dat het hier om een proefproject ging, en ook niet van de eerdere problemen met staalslakken, zegt een woordvoerder. Het Rijk ‘promootte’ staalslakken destijds, aldus de provincie.Hoogleraar Van Eijbergen noemt dat een “dubieuze beslissing”. “Ze houden informatie achter. En het roept bij mij ook een opportunistisch beeld op. Als je willens en wetens negeert dat er op beide criteria problemen zijn voor zowel de afzetmarkt als het milieu, dan vind ik dat niet integer. Onbegrijpelijk.”
